ظاهرا چند شب پیش جناب آقای دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان فارسی، مهمان برنامه «خندوانه» در شبکه تلویزیونی نسیم بوده‌اند. من این برنامه را ندیدم اما شنیده‌ها حاکی از آن است که هنگامی که به واژه معادل کش‌لقمه برای کلمه پیتزا اشاره می‌شود، ایشان برای چندمین بار تاکید می‌کنند که کش‌لقمه واژه مصوب فرهنگستان زبان نیست بلکه توسط یک حرام‌لقمه در جامعه رواج پیدا کرده است!

قضاوت درباره اینکه آیا مخاطب قرار دادن سایرین با عنوان حرام‌لقمه زیبنده رییس فرهنگستان زبان است یا خیر (آن‌هم رییس فرهنگستانی که خود داعیه فرهنگ و ادب دارد و سودای ریاست جمهوری!) را به افکار عمومی وامی‌گذارم اما لازم است اشاره کنم حرام لقمه مورد نظر جناب حداد عادل اینجانب هستم و این واژه اولین‌بار در یکی از برنامه‌های جنگ ۷۷، برنامه‌ای کمدی که در سال ۱۳۷۷ هر شب از شبکه سوم سیما پخش می‌شد و مورد توجه عموم قرار گرفته بود، ابداع و عنوان شد.

 در یکی از قسمت‌های این برنامه من نقش ادیبی را بازی می‌کردم که با لحن و زبانی پرطمطراق به بحث درباره موضوعات ادبی می‌پردازد و هر شب در انتهای بحث برای تعدادی از واژگان مهجور و نامانوس بیگانه معادل فارسی برمی‌گزیند. طبعا این معادل‌ها طنزآمیز و به شکلی کنایی نوعی شوخی با واژه گزینی‌های بعضا غریب فرهنگستان زبان بود. از آنجا که بسیاری از واژگان معادل مصوب فرهنگستان آن‌چنان ثقیل و دور از ذهن بود که نه تنها در افواه جا نمی‌افتاد و پذیرفته نمی‌شد بلکه به دفعات اسباب شوخی و لطیفه‌سازی مردم می‌گردید، این بخش از برنامه به سرعت مورد توجه مخاطبان قرار گرفت.

هنوز بعد از گذشت ۱۷ سال از پخش این برنامه بسیاری از مردم در برخوردهای روزمره در کوچه و خیابان درباره آن با من صحبت می‌کنند و یکی دو واژه معادل را که در خاطر دارند بازگو می‌نمایند، واژگان معادلی مثل: «دمش گرم» برای «سشوار»، «دورگو» برای «تلفن»، «می‌بینمت» برای «آی‌سی‌یو»، و البته «کش لقمه» برای «پیتزا»!

البته در این بین واژه «کش لقمه» آنچنان به سرعت در افواه نفوذ کرد و گسترش یافت که امروزه بعضی‌ها گمان می‌کنند این واژه واقعا توسط فرهنگستان انتخاب شده و احتمالا همین مساله آنچنان خشم جناب عادل را برانگیخته که مهار زبان را از کف داده و واضع آن‌ را حرام لقمه خطاب کرده است.

اینکه ابزار کمدی اغراق است و طبیعتا ما هم برای شوخی با واژه گزینی‌های فرهنگستان دست به اغراق می‌زدیم نیاز به توضیح، آن‌هم برای جناب حداد عادل ندارد اما شاید بهتر بود ایشان به‌جای پرخاش و به زبان آوردن الفاظی که دور از شان تلویزیون و مخاطبان آن بود، خشمشان را مهار می‌کردند و لحظه‌ای به این مساله می‌اندیشیدند که چرا بسیاری از واژگان برساخته ایشان و دوستانشان نظیر: «رایانه»، «پیامک»، «چرخبال»، «دورنگار».‌.‌. پس از سال‌ها استفاده دستوری در صداوسیما و رسانه‌های عمومی هنوز جایی میان مردم پیدا نکرده اما واژه کش‌لقمه که فقط یک‌بار (یا با در نظر گرفتن تکرار برنامه جنگ ۷۷ از تلویزیون حداکثر دو بار) به گوش مخاطب رسیده بعد از گذشت این همه سال هنوز در افواه رایج است؟ پاسخ به این سوال در تخصص من نیست اما از همین قیاس ساده به راحتی می‌توان دریافت فرهنگستان زبان در تلاش دیرسالش برای معادل‌سازی واژگان با چه شکست تلخی مواجه بوده است و صد البته پذیرش این شکست و اندیشه برای جبران آن صد چندان بهتر است از واکنش خشم‌آلود و بی‌ادبانه، و حرام لقمه خطاب کردن دیگران. صد البته قضاوت درباره اینکه سر و کله لقمه حرام سر سفره چه‌کسی بیشتر پیدا می‌شود را به استنباط عموم مردم و داوری خدا وا می‌گذارم.

پی‌نوشت: زین پس به جای واژه غریب و نامانوس «دکتر غلامعلی حداد عادل» بفرمایید: «پزشک برده علی آهنگر دادگر»!