وقتی به مضامین و پیا‌م‌های اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی آشکار و ضمنی مجموعه انیمیشن‌های موفقی همچون «آقای ایمنی»، «بابابرقی»، «سیاساکتی»، «مهارت‌های زندگی»، «دیرین دیرین» و نمونه‌هایی از این دست توجه می‌کنیم، درمی‌یابیم که عمدتا از سوی سازمان یا نهادهای دولتی و خصوصی حمایت و سفارش شده‌اند. این در حالی است که هر سال انیمیشن‌های تک قسمتی یا سریال‌های کارتونی مستقل زیادی هم ساخته می‌شوند که در جلب‌توجه مخاطب موفق نیستند. اگرچه تکرار و تداوم پخش انیمیشن‌های تبلیغاتی تاثیر به‌سزایی بر دیده‌شدن و اقبال عمومی نسبت به آن می‌گذارد، اما مسلما بن‌مایه فکری، طرح و متن، طراحی کاراکترها، صداپیشگی و به‌طور کلی ساختار انیمیشن‌ها در ترازوی ارزیابی مخاطبان وزن بیشتری دارد.

 اولین کاراکتری که برای یک سازمان فرهنگ‌سازی کرد، آقای ایمنی بود

بهرام عظیمی نویسنده و کارگردان انیمیشن با بیان اینکه «آقای ایمنی» اولین انیمیشنی بود که سازمان‌ها را به فرهنگ‌سازی با انیمیشن ترغیب کرد، به صبا می‌گوید: اولین کاراکتری که برای یک سازمان فرهنگ‌سازی کرد، آقای ایمنی بود که توسط روانبخش صادقی ساخته شد. از آن دوره تاکنون بسیاری از سازمان‌ها برای بیان مشکلات و طرح درخواست‌های خود از مردم به ساخت انیمیشن روی آوردند. این میان کارهایی هم موفق شدند که سفارش‌دهندگانش به سازندگان اعتماد کردند. بنابراین طنز و سایر ویژگی‌های کار به سازندگان واگذار شد و این تنهاچارچوب اثر بود که توسط سازمان یا نهاد سفارش‌دهنده مشخص می‌شد. مثل انیمیشن‌های شرکت گاز، اداره برق، راهنمایی و رانندگی، پالایش و پخش، بهینه‌سازی و.‌.‌. که عمدتا انیمیشن‌های موفقی بودند.

عظیمی درباره چرایی عدم موفقیت برخی انیمیشن‌های سفارشی ادامه می‌دهد: در ۲۰ سال اخیر تعدادی انیمیشن برای مجموعه‌ای از سازمان‌ها ساخته شدند که جذابیت چندانی نداشتند و مورد استقبال هم قرار نگرفتند. زیرا تیم سازنده با قیمت کمی سفارش را قبول کرده بودند و نتوانستند بهخوبی از عهده ساخت آن بر‌آیند. البته بخشی از عدم موفقیت آنها هم به دخالت سازمان‌های سفارش‌دهنده در نتیجه برمی‌گردد. با این وجود اگر سفارش‌دهنده انیمیشن به تیم سازنده اعتماد کند و موقعیت پخش خوبی هم در تلویزیون به‌ کار اختصاص یابد، نتیجه آن دیده خواهد شد. باید بپذیریم که سهم زیادی از محبوبیت انیمیشن‌های سفارشی هم به پخش خوبشان در تلویزیون مربوط است و تکرار و تداوم در پخش، خود باعث محبوبیت اثر می‌شود.

کارگردان فیلم «تهران ۱۵۰۰» به ویژگی‌هایی که به‌ ارتقای جذابیت انیمیشن‌های سفارشی کمک می‌کند، اشاره دارد: انیمیشن‌های تبلیغاتی نیاز به کاراکترهای جذابی دارند که می‌توانند منفی یا مثبت باشند. برای مثال در سری انیمیشن‌های راهنمایی و رانندگی سیاساکتی، داوود خطر، جواد، آقای آرام و بقیه ناخواسته خلاف‌هایی انجام می‌دادند اما همه آن‌ها شیرین بودند.

انیمیشن‌هایی هم که در پانزده سال اخیر دیده شدند، نویسندگان و کارگردانانی طنزپرداز داشتند. آنها ابتدا کاریکاتوریست بودند و بعد به این عرصه وارد شدند. برای مثال علی درخشی کارگردانی «دیرین دیرین» که اکنون بین مردم جا افتاده، ابتدا کاریکاتوریست بوده است. بنابراین مشکلات مردم را از نزدیک دیده و لمس کرده و وقتی به انیمیشن روی می‌آورد، موفق خواهد بود. خود من هم پیش از ساخت مجموعه انیمیشن‌های راهنمایی رانندگی، از این مسیر عبور کردم.

عظیمی بهترین نوع انیمیشن را آن‌هایی می‌داند که مخاطبان کودک و بزرگسال را توامان هدف قرار می‌دهد: وقتی صحبت از فرهنگ‌سازی با انیمیشن می‌شود با دو دیدگاه رو به رو هستیم؛ یکی دیدگاه سفارش‌دهنده و دیدگاه مدیریتی که قصد دارد چند قسمت انیمیشن را برای پخش در دوره زمانی مشخصی سفارش بدهد. این گروه معتقدند که مشکلاتی مثل مصرف بی‌رویه آب، گاز، برق و تخلفات راهنمایی و رانندگی را معمولا بزرگسالان ایجاد می‌کنند و فرهنگ‌سازی هم بهتر است معطوف به آنها باشد، اما به‌نظر من برای فرهنگ‌سازی باید به هر دو گروه سنی کودکان و بزرگسالان هم‌زمان توجه کرد. من در انیمیشن‌هایی که ساختم، همیشه به این نکته توجه کردم. وقتی خطای یک فرد بزرگسال به او گوشزد می‌شود، فرزند او هم مخاطب این توصیه یا هشدار خواهد بود.

ممیزی‌های تلویزیونی تعیین می‌کند کدام کارها باید دیده شود

وحید نصیریان کاریکاتوریست، نویسنده و کارگردان انیمیش درباره دلایل موفقیت بیشتر انیمیشن‌های سفارشی و تبلیغاتی نسبت به انیمیشن‌های مستقلی که از تلویزیون پخش می‌شود، نظر متفاوتی دارد: درباره دلایل موفقیت انیمیشن‌های سفارشی نسبت به سایر انیمیشن‌ها زمانی می‌توانیم بهتر نظر می‌دهیم که هر دوی آنها سهم یکسانی از پخش داشته باشند. برای مثال اگر به‌همان میزانی که انیمیشن آقای ایمنی پخش شد، ساخته گروه مستقل دیگری هم حق پخش پیدا می‌کرد، می‌توانستیم درباره علت دیده شدن بعضی انیمیشن‌های تبلیغاتی صحبت کنیم.

وی ادامه می‌دهد: محصولات بی‌کیفیت و باکیفیت باید در کنار هم قضاوت شوند. در این تردیدی نیست که مردم ما به آثار انیمیشن علاقه‌مند هستند و سازمان‌های دولتی و خصوصی هم با رسیدن به این نکته، سفارش‌های تبلیغاتی خود را به حوزه انیمیشن معطوف کرده‌اند اما جدا از مجموعه‌های تبلیغاتی، برنامه حمایتی دیگری از انیمیشن در تلویزیون وجود ندارد که مثلا انیمیشن‌های تولید شده در یک‌ سال اخیر را پخش کند تا کارهای درخشانی که در این حوزه ساخته شده‌اند و تعدادشان هم زیاد است امکان دیده شدن پیدا کنند. بنابراین آثار کوتاه انیمیشن معمولا در معرض دید مخاطبان جشنواره‌ای قرار می‌گیرند و انیمشن‌های تبلیغاتی و سفارشی هم از طریق پخش در تلویزیون به مخاطبان عام می‌رسند. به‌نظر می‌رسد این شرایط بیش از آن که از سوی سازندگان انیمیشن ایجاد شده باشد، مربوط به ممیزی‌های تلویزیونی است که تعیین می‌کند کدام کارها باید و کدام کارها نباید دیده شود.

کارگردان فیلم «سه قطره خون» درباره گروه سنی مخاطبان انیمیشن می‌گوید: انیمیشن به‌رغم باور عمومی می‌تواند بیشتر با مخاطبان بزرگسال ارتباط برقرار کند، اگرچه کودکان هم آن را دوست دارند. آنچه باعث می‌شود انیمیشن برای بیننده جذاب و دیدنی باشد، فضای فانتزی آن است. این ژانر از کلیشه‌های سریال‌ها و برنامه‌های رئال فاصله دارد و دنیای جدیدی را برای بیننده ترسیم می‌کند. نوع نگاه آن به دنیا بسیار متفاوت است و جنبه‌های خاصی از زندگی را هدف قرار می‌دهد و دقیقا همین ویژگی است که باعث می‌شود مخاطبان بزرگسال از آن بیشتر استقبال کنند.

کسانی که می‌خواهند از روزمرگی فرار کنند و تجربه فضایی جدید را در دنیای انیمیشن جست‌و‌جو می‌کنند. کشف و شهود چیزی است که در تعریف هنر هم وجود دارد. هنر می‌خواهد هیجانی را از تماشای یک عکس گرفته تا شنیدن قطعه‌ای موسیقی در مخاطب خود ایجاد کند و انیمیشن هم به‌عنوان گرایشی از هنر اگر بار فانتزی نداشته باشد شکست می‌خورد.

رکسانا قهقرایی

انتهای مطلب/