قرآن به خط محقق پس از شش قرن

سیدمحمد احصایی متولد 1318 از هنرمندان بنام در عرصه خوشنویسی، گرافیک و نقاشی است. او بیش از 5۰ سال است که در حوزه خوشنویسی، نقاشی و گرافیک فعالیت می‌کند و یکی از پایه‌گذاران نقاشی‌خط در ایران است که با مجموعه نقاشی‌خط‌های خود اعتباری جهانی یافته است. آثار او همواره در حراج‌های بین‌المللی با اقبال روبه‌رو شده‌اند.
***
+ چه شد که تصمیم گرفتید که قرآن کریم را کتابت کنید؟
از دوران جوانی آرزو داشتم که قرآن کریم و حافظ را کتابت کنم، خوشحالم که با گذشت زمان بخشی از آرزویم محقق شده است. شش سال پیش دیوان حافظ منتشر شد. من تاکنون سه بار کتابت قرآن را انجام داده و آن را رها کردم و از هشت سال پیش دوباره کتابت قرآن را آغاز کرده‌ام و تاکنون هم 23 جزء قرآن کریم را به خط محقق نوشته‌ام و پیش‌بینی می‌کنم کمتر از دو سال دیگر بتوانم کتابت قرآن کریم را به پایان برسانم.
+ به‌شکل جدی از چند سال پیش روی کتابت قرآن کار کرده‌اید؟
من کتابت این نسخه از قرآن را از هشت سال پیش تاکنون آغاز کرده‌ام، ولی 40 سال است که با این قلم می‌نویسم. یکی از مشوق‌های من برای نوشتن قرآن به این خط احمد مسجدجامعی بود که به مناسبت‌های مختلف سفارش کتابت سوره یا آیه‌ای از قرآن را به من می‌داد تا در قالب پوستر منتشر شود و در سطح شهر نصب شود. به‌دلیل فعالیت مستمرم برای کتابت قرآن از من به‌عنوان خادم قرآن کریم تقدیر شده است.
+ چرا خط محقق را برای کتابت قرآن کریم انتخاب کردید؟
خط محقق یکی از اقلام شش‌گانه اسلامی است و از قرن سوم به بعد برای نگارش قرآن‌های بزرگ به‌ویژه قرآن‌های حکومتی و کتیبه‌ها از آن استفاده شده است. قرآن ابراهیم‌سلطان و قرآن بایسنقرمیرزا از مهم‌ترین قرآن‌هایی هستند که به خط محقق و در دوره تیموری نوشته شده‌اند. کتابت این دو قرآن را به شاهزادگان تیموری و پسران تیمور نسبت داده‌اند که با توجه به صغر سن این شاهزاده‌ها در هنگام کتابت این دو قرآن این موضوع بعید است. تیمور بسیار فرهنگ‌دوست بوده و در دربارش 40 خوشنویس، مصحح، کاغذساز و صحاف کار می‌کردند که ابراهیم‌میرزا سرپرستی این گروه را برعهده داشته است و یکی دیگر از آثار ارزشمند به‌جامانده از این دوره شاهنامه بایسنقری است. قرآن بایسنقرمیرزا یکی از ارزشمندترین آثاری است که به این خط نوشته شده. این قرآن در هر صفحه پنج سطر دارد و برگ‌های این قرآن در گذر زمان در جای‌جای جهان پراکنده شده‌اند و برگ‌هایی از آن را می‌توانید در موزه ملی، موزه آستان قدس رضوی، موزه ایران باستان، موزه متروپلین و کتابخانه مجلس ببینید. این قرآن از کاغذ دست‌ساز و منحصربه‌فردی برخوردار است و تنها در دستگاه دولتی توان و امکان درست کردن چنین کاغذی در ابعاد بزرگ فراهم بوده است. این قرآن چندین خطاط داشته و بی‌شک چند نفر نیز مسئولیت اعراب‌گذاری این قرآن را برعهده داشته‌اند. در واقع بسیاری از حاکمان به‌دلیل تبرک جستن و خودنمایی دستور کتابت قرآن را می‌دادند و قرآن ظل‌السلطان نیز در شمار این آثار قرار می‌گیرد.
از دوره صفویه به این سو خط محقق متروک شده و قرآنی به این خط نوشته نشده است. البته با استفاده از امکانات کامپیوتری قرآن‌های چاپی با این خط منتشر شده است. به نظر من بهترین خط برای کتابت قرآن خط محقق است چون هم از زیبایی بصری و شیوایی برخوردار است و هم قدرت ایقاعی آن بالاست.
+ آیا در کتابت قرآن به خط محقق به اصول این خط پایبندی کامل داشتید؟
نه. من در خط محقق تصرف جزئی ایجاد کرده‌ام و از نظر زیبایی‌شناسی تغییراتی در کرسی‌بندی سطرها و حروف به‌وجود آورده‌ام. در واقع در کتابت قرآن به امر زیبایی توجه کرده‌ام که اگر مخاطب نخواست این قرآن را مطالعه کند، جنبه‌های زیبایی آن او را جذب کند و برایم بعد هنری این اثر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
این قرآن روی کاغذ کارخانه‌ای که بسیار شبیه کاغذ دست‌ساز است، کتابت شده و تاکنون که دو سوم آن را نوشته‌ام. بلندای آن 60 سانتیمتر شده است و براساس پیش‌بینی‌ام این قرآن باید در هشت مجلد صحافی شود و در صورت انتشار دو یا سه مجلد می‌شود. همچنین هنگام کتابت این قرآن توجه کرده‌ام که رسم‌الخط آن منطبق با قرآن‌های رسمی جهان اسلام باشد و مشکلی برای چاپ آن به‌وجود نیاید.
+ پس از پایان کتابت قرآن قصد دارید با نسخه اصلی آن چه کنید؟
مجلدات نسخه اصلی این اثر را قصد دارم به موزه‌های مهم جهان اهدا کنم تا در کنار نسخه‌های دیگری از قرآن‌های مهم قرار گیرند. تا هم مخاطبان و هم پژوهشگران بتوانند از نزدیک ببینند که با این خط در دوران معاصر چگونه قرآن کتابت شده است.
+ آیا نگارش ترجمه قرآن را خودتان انجام خواهید داد؟
هنوز برای نگارش متن فارسی به نظر قطعی نرسیده‌ام، اما به‌احتمال زیاد متن فارسی با حروف چاپی در این اثر گنجانده خواهد شد.
+ کتابت قرآن کریم چه برکاتی در زندگی فردی‌تان داشته است؟
قرآن کریم به زندگی من برکت داده است و وقتی روح انسان با کلام وحی عجین شود، بی‌شک تاثیرات عجیبی در زندگی او خواهد گذاشت. مثلا من به‌واسطه انسی که با قرآن پیدا کرده‌ام از بخشی از جامعه دلخورم چون پیام قرآن را نشنیده می‌گیرند و با ریاکاری تنها به مقاصد خودشان فکر می‌کنند. متاسفانه پیام قرآن در جهان درست شنیده نشده است و تبعا به دستورات آن عمل نمی‌شود.
+ با توجه به این‌که سال‌هاست نمایشگاه انفرادی از آثارتان در ایران برپا نشده آیا به‌زودی شاهد برپایی نمایشگاه شما خواهیم بود؟
نه. من اثر جدیدی برای نمایش ندارم. چون کارهایم پس از خلق به دست مخاطبان‌شان می‌رسند و اثری پیش خودم نمی‌ماند که بتوانم نمایشگاهی برپا کنم، اما اگر قرار باشد نمایشگاهی از مرور آثارم برپا شود از دوره‌های مختلف کاری‌ام مجموعه خوبی را در اختیار دارم.
+ با توجه به این‌که شما نقاش هم هستید، آیا قصد ندارید نقاشی‌هایتان را به نمایش بگذارید؟
من از دوران دانشگاه طبیعت بی‌جان و منظره می‌کشم، اما نقاشی‌هایم را هیچ‌وقت به کسی نشان نداده‌ام. به نظرم هر فردی باید در یک شاخه فعالیت کند و لزومی در این نمی‌بینم که در هر حوزه‌ای به‌صورت رسمی و حرفه‌ای فعالیت کنم. یک ضرب‌المثل معروف است که «کسی که دوست همه است، هیچ دوستی ندارد.» به‌نظرم شاخه‌شاخه فعالیت کردن اصلا درست نیست و آدمی به سن و سال و تجربه من نباید فعالیتش را در حوزه‌های مختلف پراکنده کند.
+ به غیر از کتابت قرآن کریم چه آثاری در دست انتشار دارید؟
یکی از آثاری که سال‌هاست قصد انتشار آن را دارم و تاکنون چندین‌بار در نیمه‌راه از خیر انتشار آن گذشته‌ام، کتاب مجموعه آثارم است که این کتاب دربرگیرنده گزیده آثارم از سال 1338 تاکنون است. این کتاب در سه مجلد تنظیم‌شده شامل آثار گرافیکی، نقاشی و نقاشی‌خط و خوشنویسی است. اگر به خود من باشد باز هم قید انتشار این کتاب را می‌زنم، اما یکی از شاگردان قدیمی‌ام که اتفاقا ناشر فعالی هم است کارهای انتشار این کتاب پیش می‌رود.