نمایش کودک «سیرک ما کو؟» نوشته فاطمه سیدطالبی و سجاد آقابابایی
و با کارگردانی سجاد آقابابایی، هر روز به‌غیر از شنبه‌ها و سه‌شنبه‌ها ساعت۱۹:۳۰
در محوطه فرهنگسرای نیاوران اجرا می‌شود. فاطمه سیدطالبی و نوشین سرکوبی، گروه
بازیگران این نمایش ۶۰دقیقه‌ای را تشکیل می‌دهند و سعید برجی و مرضیه فرهادی به‌عنوان
نوازنده بازیگران را همراهی می‌کنند. در خلاصه داستان نمایش آمده است: «سارا و دلقک
در سیرک سیاری که هر سال در شهری بنا می‌کنند، کار می‌کنند. سارا؛ دختر رئیس سیرک به‌خاطر
سفرهای زیادی که با پدرش رفته است، مهارت‌‌های زندگی در شرایط سخت را فرا گرفته است.
دلقک سربه‌هوا و بازیگوش است و مدام دردسر درست می‌کند. آن‌ها فیل کوچولو را که برای
سیرک برنامه اجرا می‌کند گم ‌کرده‌اند و در حوالی سیرک دنبالش می‌گردند تا متوجه می‌شوند
که در جنگل گم شده‌اند. تماشاگر هم در همین حین ‌متوجه می‌شود که با آن‌ها گم شده است
و سارا همگی را دعوت به آرامش می‌کند و تصمیم ‌می‌گیرند تا راه سیرک را پیدا کنند.
در بین راه دچار مشکلاتی می‌شوند که سارا با مهارت‌هایی که یاد گرفته است در صدد حل
مشکل برمی‌آید. در آخر آن‌ها از طریق مهارت‌هایی که سارا یاد گرفته با تماشاگران، سیرک
را پیدا می‌کنند.» به بهانه این اجرا با سجاد آقابابایی یکی از نویسندگان نمایش و
کارگردان این اثر گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

نمایش کودک «سیرک ما کو؟» به‌صورت محیطی اجرا می‌شود.
ایده اجرای نمایش محیطی برای کودکان از کجا برای شما شروع شد؟

این نمایش یکی از اولین تئاترهای کودک است که به‌صورت محیطی
اجرا می‌شود. ایده این کار از آموزش‌هایی که سازمان دانش‌آموزی یا پیش‌آهنگی سابق
در مدارس به کودکان می‌دادند، همچون آموزش مهارت‌های جهت‌یابی، امداد و نجات، گره‌های
کاربردی، از روی پل رد شدن و… شکل گرفت. حتی در این اجرا تلاش کردیم مشکلاتی
همچون ترس از ارتفاع را هم مدنظر قرار دهیم. درواقع این مهارت‌های کاربردی را در
قالب نمایش و به‌صورت مشارکتی با کودکان به آن‌ها آموزش می‌دهیم.

چه شد برای این اجرا، فرهنگسرای نیاوران را
انتخاب کردید؟

از مکان‌های بسیار زیادی بازدید کردیم اما فرهنگسرای
نیاوران باتوجه به قصه‌ای که در نمایش جریان دارد، مناسب‌ترین گزینه بود چون می‌توانستیم
داستان نمایش را در این مکان پیش ببریم. همان‌طور که در جریان نمایش پیش می‌رویم و
باتوجه به ایستگاه‌هایی که در داستان ما تعریف شده‌اند، می‌توان کودکان را با اثر
همراه کرد. به‌عنوان‌مثال در بحث جهت‌یابی، می‌توان از درخت‌های مجموعه و…
استفاده کرد. حتی روی استخری که در انتهای فرهنگسرا هست، یک پل چوبی ساختیم تا
کودکان را با فضای طبیعت بیشتر آشنا کنیم.

یکی از مهم‌ترین نکات در تئاتر کودک، بحث
موسیقی است و شما از موسیقی زنده استفاده می‌کنید. برای اجرای موسیقی در فضای باز
چه برنامه‌ریزی‌ای داشتید؟

نمایش با موسیقی زنده همراه است و فاطمه سیدطالبی که هم یکی
از نویسندگان کار است و هم در نمایش بازی می‌کند، این بخش اجرا می‌شود. برای اجرای
موسیقی هم با مشکل خاصی مواجه نبودیم چون گروه کوچکی از کودکان همراه ما هستند و
اشعار و موسیقی به‌خوبی به گوش کودکان می‌رسد. کودکان هم به‌سرعت با گروه همراه می‌شوند
و آوازها را می‌خوانند.

محوطه نیاوران، فضای بسیار بزرگی است. چگونه
کودکان را کنترل می‌کنید که گم نشوند و با اثر همراه باشد؟

خوشبختانه با این‌که فضای نیاوران بسیار بزرگ است و ما
تقریبا از تمام فضا استفاده می‌کنیم، تعداد تماشاگران را محدود در نظر گرفتیم و در
هر اجرا بیشتر از چهل یا پنجاه مخاطب حضور ندارند تا هم بتوانیم بحث کنترل کودکان
را پیش ببریم و هم کودکان بتوانند به‌راحتی در نمایش مشارکت داشته باشند و یادگیری
بیشتری داشته باشند. چراکه ما تنها مهارت‌ها را توضیح نمی‌دهیم بلکه تمام آن‌ها را
با کودکان انجام می‌دهیم. به‌عنوان‌مثال در اختیار تمام کودکان طناب قرار می‌دهیم
تا گره‌ها را تمرین کنند و یا به‌صورت نمایشی جهت‌یابی را از آن‌ها می‌پرسیم.

همراه کردن کودکان با نمایش، کار دشواری است و
در اثری همچون «سیرک ما کو؟» که یک نمایش پویاست، این کار دشوارتر و کار بازیگران
سخت‌تر می‌شود. انتخاب بازیگر چگونه پیش رفت؟

خوشبختانه فاطمه سیدطالبی یکی از مربیان برجسته کودک در سطح
کشور است و هم مهارت مناسب برای اجرای تئاتر را دارد و هم می‌داند چگونه با کودکان
ارتباط برقرار کند. دیگر بازیگر نمایش؛ یعنی نوشین سرکوبی و گروه نوازندگان؛ یعنی سعید
برجی و مرضیه فرهادی هم از اعضای گروه «تماشاگران تئاتر نارنجی» هستند و تجربه کار
مشارکتی را داشته‌اند. همچنین مشاور فنی نمایش ما؛ یعنی رحمت‌اله رضایی که رئیس
سازمان دانشجویی کشور است، بسیار به ما کمک کرد که مفاهیم را به‌صورت ناقص به
کودکان انتقال ندهیم چون در صورتی‌که به این نکات توجه نکنیم، کودکان نمی‌توانند
به‌خوبی با کار ارتباط برقرار کنند. این حضور به ما کمک کرد که بتوانیم نکات نمایش
را کامل به کودکان آموزش دهیم. از سویی دیگر نمایش ما کاملا پویاست و در همین مدت‌زمان
اندکی که از اجرای ما می‌گذرد، نکات بسیار خوبی را از اجرای نمایش به‌دست آورده و
در کار، تغییراتی را اعمال کرده‌ایم تا هم تماشاگران را کنترل و هم آن‌ها را جذب
کنیم. طبق نظرسنجی‌ای که در ۱۰ اجرای نمایش انجام داده‌ایم، در گروه سنی چهار تا
هشت سال، نمایش را جذاب دانسته‌اند و برای آن‌ها مفید بوده است. البته پیش از آغاز
دوره اجراها هم چند بار با حضور مخاطبان کودک، نمایش را مورد آزمایش قرار داده
بودیم و هر زمان می‌دیدیم مشارکت‌هایی که در نظر گرفته‌ایم، جواب نمی‌دهد،
تغییراتی را اعمال کردیم چون کودکان تعارف ندارند و اگر از بخشی خوششان نیاید یا
با شخصیت یا موقعیتی ارتباط برقرار نکنند، آن را با صدای بلند اعلام می‌کنند. ما
بسیاری از ضعف‌هایمان را از صحبت کودکان متوجه شدیم.

کم بودن مشارکت مخاطبان، یکی از مشکلاتی است که
هنرمندان تئاتر تعاملی یا تئاتر محیطی با آن دست‌به‌گریبان هستند، کودکان در این
زمینه چگونه رفتار می‌کنند و آیا مشارکت آن‌ها در تئاتر خوب بوده است؟

خوشبختانه شرایط مثل تئاتر بزرگ‌سال نیست چون وقتی کودک با
شخصیتی ارتباط برقرار کند، با او همراه می‌شود و در جریان نمایش ورود می‌کند. این
نمایش، دو شخصیت دارد؛ دختر و دلقک. کودکان به‌سرعت با این دو شخصیت ارتباط برقرار
می‌کنند. ما برای این‌که کودکان را کنجکاوتر کنیم، در آغاز نمایش به کودکان می‌گوییم
که قرار است به‌دنبال یک فیل سیرک که دختر و دلقک او را گم کرده‌اند، بگردند. این
کنجکاوی سبب شده است کودکان با بازیگران همراه شوند و حتی در برخی از لحظات، می‌بینیم
کودکان بسیار دلسوزانه فیل کوچولو را صدا می‌کنند. همچنین در میان راه، برخی نشانه‌ها
قرار داده‌ایم که کودکان آن‌ها را پیدا کنند. اصولا رفتار کودکان با بزرگ‌ترها
متفاوت است. حتی در نمایش‌های صحنه‌ای هم شاهد هستیم که کودکان در اجرا ورود می‌کنند
و می‌خواهند با بازیگر ارتباط برقرار کنند. وقتی از آغاز نمایش به آن‌ها اجازه
دهیم در اثر ورود کنند، فاصله‌ای حس نمی‌کنند و سریع همکاری می‌کنند.

باتوجه به این‌که در جریان نمایش کودکان باید
مسیری را طی کنند و کودکان امروز چندان به فعالیت بدنی عادت ندارند، خستگی در
کودکان به‌وجود نیامده است؟

کودکان خسته نشده‌اند. مخصوصا کودکان چهار تا شش سال که
کاملا هم‌گام و همراه با بازیگران پیش می‌روند. بسیاری از پدرها و مادرها از این
وجه «سیرک ما کو؟» که تماما براساس فعالیت بدنی پیش می‌رود، بسیار خوششان آمد چون
می‌گفتند کودکان‌شان تنها به بازی‌های کامپیوتری عادت دارند و این تحرک نمایش را
جنبه‌ای مثبت می‌دانستند. به‌قدری کودکان درگیر پیدا کردن بچه‌فیل می‌شوند که در
پایان نمایش می‌فهمند یک ساعت راه رفته‌اند! البته این راه رفتن در برخی ایستگاه‌ها
که در نظر گرفته‌ایم، قطع می‌شود و به‌مدت پنج یا شش دقیقه می‌نشینند و عملیات
امداد و نجات و… را انجام می‌دهند.

فرهنگسرای نیاوران از مرکز تئاتر تهران دور
است. تا امروز میزان استقبال مخاطبان به چه صورت بوده است؟

خوشبختانه تا امروز تمام ظرفیت مخاطبان ما پر شده است. مردم
این منطقه هم بسیار پیگیر تئاتر هستند و با مشکلاتی در زمینه رفتن به مرکز شهر
مواجه هستند، از نمایشی که در محدوده خودشان اجرا شود، استقبال می‌کنند. از سویی
دیگر گروه تبلیغات «تماشاگران تئاتر نارنجی»، مخاطبان خود را دارد و این مخاطبان
تمام نمایش‌های کودک و کارهای خود گروه را رصد می‌کنند و به تماشای نمایش‌ها می‌آیند.
البته فرهنگسرا هم در زمینه تبلیغات به ما کمک کرد.

امسال بیست‌وپنجمین دوره جشنواره بین‌المللی
تئاتر کودک و نوجوان برگزار می‌شود. آیا برنامه‌ای برای حضور در این جشنواره
دارید؟

بله. دوست داریم در این جشنواره حضور داشته باشیم و برای
حضور در بخش خیابانی اقدام کرده‌ایم چون بخش محیطی در این جشنواره چندان تعریف‌شده
نیست. امیدوارم بیشتر شاهد اجرای تئاتر محیطی برای مخاطبان کودک باشیم.

زوم:

مخاطبان تکراری «سیرک ما کو؟» در ۱۰ اجرای
اولیه

برخلاف تصور رایج، اجرای تئاتر کودک، پرهزینه‌تر از تئاتر
بزرگ‌سال است چون حتی رنگ‌بندی لباس‌ها بسیار مهم است. به‌عنوان ‌مثال در نمایش
«سیرک ما کو؟» دو بار لباس شخصیت دختر را تغییر دادیم تا به رنگ‌بندی مناسب برسیم
و کودکان به کار جذب شوند اما می‌توان هزینه‌ها را تامین کرد چون کار کودک برخلاف
تئاتر بزرگ‌سال، قابلیت اجرا در مکان‌های مختلف در سطح شهر را دارد. در اغلب مواقع
می‌توان هزینه‌های اولیه را تامین کرد. البته این اتفاق بستگی به این دارد که چه
میزان روی کیفیت آثار کار و هزینه شده باشد. هر چقدر کار از لحاظ بصری و داستانی
جذاب‌تر باشد، بیشتر می‌توان به بازگشت سرمایه امیدوار بود. در این میان اجرای کار
مشارکتی بسیار شرایط بهتری دارد چون بسیاری از مخاطبان برای بار دوم هم به تماشای
نمایش می‌نشینند. خود ما در ۱۰ اجرایی که تا امروز برگزار کرده‌ایم، مخاطبان
تکراری بسیار زیادی داشته‌ام حتی مخاطبانی داشتیم که برای بار چهارم نمایش را دیده‌اند.
وقتی تئاتری به‌صورت مشارکتی اجرا می‌شود، کودکان خود را در داستان کار دخیل می‌دانند
و دوست دارند دوباره این شرایط را تجربه کنند. البته ما هم هر از گاهی برخی
تغییرات جزیی بر نمایش اعمال می‌کنیم تا برای کودکانی که برای بار دوم به تماشای
نمایش می‌نشینند هم با نکات و اتفاق‌های جدیدی مواجه شوند.

مینا صفار