نمایشگاه کتاب «صنعت نشر» را راکد می‌کند/ سیاست‌ حمایتی ارشاد در خدمت ناشران بزرگ | پایگاه خبری صبا
امروز ۱۰ فروردین ۱۴۰۳ ساعت ۱۸:۳۸
علیرضا بهرامی در گفتگو با صبا:

نمایشگاه کتاب «صنعت نشر» را راکد می‌کند/ سیاست‌ حمایتی ارشاد در خدمت ناشران بزرگ

علیرضا بهرامی با طرح پرسش‌هایی درباره نمایشگاه مجازی کتاب تهران گفت که سیاست‌های حمایتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همواره در خدمت ناشران بزرگ بوده است.

به گزارش خبرنگار ادبیات خبرگزاری صبا، قرار است دومین دوره نمایشگاه مجازی کتاب تهران نیمه اول بهمن ماه ۱۴۰۰ برگزار شود این موضوع درحالی‌‌ست که انتقادهایی نسبت به نحوه اجرای این نمایشگاه، عدالت‌محور بودن آن و خسارت‌هایی که به کتابفروشی‌ها و صنعت نشر کشور وارد می‌کند، مطرح است.

علیرضا بهرامی ناشر، شاعر، نویسنده و روزنامه‌نگار در گفتگو با خبرنگار صبا درباره شرکت در دومین دوره نمایشگاه مجازی کتاب تهران گفت: انتشارات آرادمان سال گذشته هم در نمایشگاه مجازی کتاب تهران شرکت نکرد زیرا به نمایشگاه مجازی کتاب با آن شرایط ایمان نداشتیم و پرسش‌های بنیادینی در ذهن ما وجود داشت. در دوره جدید نمایشگاه مجازی هم جز تغییر رییس خانه کتاب و ادبیات ایران تقریبا باقی افراد همچنان در این‌ نمایشگاه همان سمت‌ها و کسوت‌های پیشین را دارند اما هنوز هم‌ ما پاسخی دریافت نکرده‌ایم و نه تنها پاسخ منتقدان داده نشد، بلکه اکنون مسئولانی که زیرنظر رییس جدید خانه کتاب و ادبیات فعالیت می‌کنند، با خودشان مصاحبه می‌کنند و می‌گویند که اولین دوره نمایشگاه مجازی کتاب عالی بود و نتایج قابل قبولی داشت و افتخار می‌کنند که در روز اول ثبت‌نام دومین نمایشگاه مجازی کتاب، ۶۵۳ ناشر ثبت‌نام کردند. به نظرم این رفتارها به دور از شان موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران است که چنین اخباری را منتشر کنند. آیا برای باقی رویدادها نیز همین کار را می‌کنند و اگر مانند دوره قبل در ۳_۴ روز اول نمایشگاه مجازی سایت بالا نیامد، به این مساله هم افتخار می‌کنند و آن را پوشش خبری می‌دهند؟

نمایشگاه مجازی کتاب چاره مشکلات صنعت نشر کشور نیست

او ادامه داد: دلیل این انتقادها و بی‌اعتقادی توام با بی‌اعتمادی نسبت به نمایشگاه مجازی کتاب تهران این بود که منتقدانی مانند بنده معتقد بودیم که چاره کار مشکلات حوزه نشر ایران برگزاری یک «نمایشگاه» یا به عبارتی یک «فروشگاه» اینترنتی نیست یا حداقل برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب چاره عدالت‌محور حوزه نشر نیست اما جالب این است که در واکنش به این صحبت‌ها، مدیرعامل سابق خانه کتاب و ادبیات رصد می‌کرد که منتقدان چه ایرادی به نمایشگاه کتاب گرفته‌اند و همان عبارت را در سخنرانی بعدی خود به عنوان نقطه‌ ممیزی مثبت نمایشگاه عنوان می‌کرد، به طور مثال اگر می‌گفتیم «عدالت‌ عمومی در نمایشگاه مجازی کتاب رعایت نمی‌شود» او در سخنرانی بعدی خود می‌گفت «عدالت فرهنگی با برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب به منصه ظهور رسید» و همچنان با همین تعبیرها و عبارت‌ها پیش می‌رفتند تا حدی که به جایی رسید که گفتند «دیپلماسی فرهنگی با برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب به حد اعلا رسید». من متوجه نشدم که دیپلماسی فرهنگی با یک فروشگاه مجازی کتاب که ده‌ها نمونه آن همیشه وجود دارد چه ارتباطی دارد؟

این منتقد فرهنگی در ادامه با بیان پرسشی دیگر خاطرنشان کرد: یک سوال محوری دیگر هم این است که مگر خانه کتاب و ادبیات، زمانی فروشگاه اینترنتی تخفیف‌دار با همین شکل نمایشگاه مجازی کتاب و تقریبا با همین خدمات پستی ایجاد نکرده بود؟ مگر تحت فشار اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران که معتقد بودند این فروشگاه اینترنتی به کتابفروشی‌ها لطمه زده است، در دوره بعدی خانه کتاب و ادبیات آن فروشگاه را تعطیل نکردند؟ آیا اکنون آن دغدغه‌ها برطرف شده است که متولی نشر کشور خودش رقیب بخش خصوصی شده است و زیر عنوان پرطمطراق نمایشگاه مجازی کتاب، یک فروشگاه اینترنتی برپا کرده است؟ این سوال‌ها بدون پاسخ باقی ماند که آیا دغدغه‌ای که به جمع‌آوری و تعطیلی آن فروشگاه اینترنتی خانه کتاب منجر شد برطرف شده است که دوباره یک فروشگاه مجازی راه‌اندازی کردند؟

دلیل تغییر موضع اتحادیه ناشران و کتابفروشان نسبت به نمایشگاه مجازی چه بود؟

نویسنده کتاب های «دنیای شیشه‌ای» درباره واکنش اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران نسبت به نمایشگاه مجازی کتاب تشریح کرد: در این میان اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، که معتقدم در ۲ سال گذشته بعد از انتخاباتی که برگزار شد و به جایگاه رسیدن اعضای هیات مدیره جدید در کنار برخی اعضای هیات مدیره سابق، عملا غیرقابل دفاع‌ترین عملکرد را در حوزه نشر داشته‌اند. پارسال همین دوستان به شدت مخالف برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب بودند و شخص رییس اتحادیه با رسانه‌ها مصاحبه کرد و گفت که «هروقت المپیک اینترنتی برگزار شد، نمایشگاه کتاب هم اینترنتی برگزار می‌شود». بعد در کمال تعجب دیدیم که در حین برگزاری اولین دور نمایشگاه مجازی کتاب، رییس اتحادیه کتابفروشان، طرفدار پروپاقرص نمایشگاه مجازی کتاب شد و تا جایی پیش رفت که گفت این نمایشگاه در جهان بی نظیر است! من هم همان‌موقع در یادداشتی پرسیدم که اگر نظر شما تغییر کرده است، باید توضیح دهید به چه علت بوده است، یا عذرخواهی کنید که نظر قبلی شما اشتباه بوده است یا اقناع ایجاد کنید که چه شد نظرات اینقدر نسبت به نمایشگاه مجازی کتاب تغییر کرد؟

او با بیان اینکه نمایشگاه کتاب به ۲ گروه سود می‌رساند، اظهار کرد: نمایشگاه کتاب حتی به شکل فیزیکی هم معمولا به ۲ گروه بیشتر از همه سود می‌رساند؛ یکی ناشران بزرگ و دیگری دست‌اندرکاران برگزاری نمایشگاه که موظف‌اند تعدادی قرارداد برون‌سپاری نمایشگاه را منعقد و تعدادی فاکتور را صادر کنند. ضمن اینکه ما در معاونت‌های وزارت فرهنگ و ارشادمان اگر جشنواره های فجر و نمایشگاه کتاب برگزار نکنیم، با بحران کار مواجه می‌شویم، به عنوان مثال یک جشنواره فیلم فجر برگزار می‌شود و به تبع آن سازمان سینمایی هشت ماه مشغول برگزاری این جشنواره است. زمانی که ویروس کرونا در این شیوع پیدا کرد در این بخش ها با بحران کار مواجه شدیم زیرا افراد کار دیگری برای انجام دادن نداشتند. البته در این موقعیت‌ها معلوم می‌شود که مدیریت کشور ما برای شرایط جدید چقدر ایده‌های نو و خلاقانه دارد. طبیعتا نمایشگاه مجازی کتاب هم راه گریز یا پرده‌ای بود که ناتوانی مدیران ما در ارایه راه‌کارهای ضربتی و خلاقانه در آن مشهود شد.

ناعدالتی در تخصیص کاغذ دولتی

این منتقد با اشاره به تخصیص کاغذهای دولتی به ناشران بزرگ عنوان کرد: ما یک خاطره جمعی منفی دیگر هم از همه سیاست‌های حمایتی وزارت ارشاد داریم که همواره در خدمت ناشران پولدار و بزرگ بوده است؛ یک نمونه آن علاوه بر نمایشگاه مجازی کتاب، تخصیص کاغذ با یارانه دولتی بوده است. اکنون هم در شرایطی به سر می‌بریم که مدیران جدید وزارت فرهنگ و ارشاد آمدند در اقدامی افشاگرانه لیست کاغذ‌های تخصیصی دوره قبل را منتشر کردند. البته نیت این دوستان ظاهرا این بوده که توجیهی ایجاد کنند برای اینکه تولی‌گری تخصیص در این زمینه را دوباره از اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران به معاونت فرهنگی ارشاد منتقل کنند. البته که برخی از ناشران بزرگ که دست‌اندرکار هیات‌های کارشناسی تخصیص کاغذ بودند، هم‌ افراد خوشنامی هستند و هم‌ میزان قابل توجهی کاغذ منتشر می‌کنند اما در شرایطی که بنگاه‌های کوچک نشر که واقعا کتاب چاپ می‌کنند بعضا یک‌ سال در انتظار تخصیص ۴۰ – ۵۰ درصدی کاغد بودند، درنهایت به آن‌ها گفتند که کاغذ نداریم اما همان افراد که ذکر شد، برای نشر خودشان ۲۰ هزار بند کاغذ و بیشتر، اختصاص دادند. این اتفاق، هم علامت سوال بزرگی‌ست و هم زخم عمیقی. شما در نظر بگیرید که فلان نشرهای ما که مدیران آن عضو هیات کارشناسی تخصیص کاغذ بودند، وقتی حدود ۲۰ تا ۲۶ هزار بند کاغذ به نشر خودشان اختصاص داد، یعنی بین ۲۰ تا ۲۶ تریلی کاغذ را به دفاتر نشر خود فرستادند، در صورتی که به ناشران کوچک در مواردی حتی ۳۰ – ۴۰ بند کاغذ هم ندادند. ۲۰ هزار بند کاغذ با ارز دولتی، یعنی چیزی حدود ۱۰ میلیارد تومان اختلاف قیمت نسبت به کاغذ آزاد و ۱۰ میلیارد تومان سود برای ناشران بزرگ، تنها در همین‌ یک‌ مورد. پس بیراه نیست که ما می‌گوییم سیاست‌های حمایتی وزارت ارشاد همیشه منافع ناشران بزرگ را تامین کرده است.

مولف مجموعه شعر «غم صدای تو یعنی…» تشریح کرد: چرا در کشوری مانند فرانسه یا آلمان سیاست‌های حمایتی همواره هدفش این است که بنگاه‌های کوچک نشر را حمایت کند؟‌ به نظرم دلیلش این است که آن‌ها دریافته‌اند تولید محتوای ملی در بنگاه‌های کوچک نشر صورت می‌گیرد و بنگاه‌های بزرگ نشر فست‌فودی عمل می‌کنند و مانند فروشگاه‌های مک‌دونالد هستند؛ درحالی که بنگاه‌های کوچک نشر مانند رستوران‌های غذای محلی هستند. حال به نظر شما فست‌فودهای بزرگ ارزش غذایی بیشتری دارند یا غذاهای محلی؟ حالا فکر کنید در این میان نه تنها ناشران کوچک مورد حمایت قرار نگرفتند، بلکه اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در برابر پرسش بزرگی قرار گرفته است که چگونه هزاران بند کاغذ را به هر یک از ناشران کتاب های کنکور اختصاص داده است؟ در این لیست افشاشده تخصیص کاغذ دولتی، ناشر کتاب کنکور داریم که مثلا ۷ هزار بند کاغذ گرفته است برای کتاب کنکوری که از ابتدا تا انتهای آن برای ناشر سود است. آیا روا بود که کاغذ تحریر به فلان‌ ناشر کتاب کنکور اختصاص پیدا کند، در حالی که فلان نشر کوچک فعال، به دلیل اینکه کاغذ به آن اختصاص پیدا نکرد، کتاب هایی را که مجوز گرفتند نتوانست منتشر کند؟

نمایشگاه کتاب و رکود در صنعت نشر کشور

این ناشر همچنین اظهار کرد: نمایشگاه مجازی کتاب برای نشرهای کوچک با نمایشگاه حضوری کتاب، یک تفاوت عمده دارد، آن هم این است که مخاطب تصادفی دیگر وجود ندارد. مخاطب تصادفی یعنی کسی که به نمایشگاه کتاب آمده است، ممکن است به غرفه این انتشارات برسد و کتابی را ببیند و تصادفا آن را خریداری کند یا حداقل از انتشار آن اطلاع پیدا کند. این وضعیت در نمایشگاه مجازی کتاب به هیچ وجه مقدور نیست؛ زیرا مخاطبان هنگامی که به نمایشگاه مجازی کتاب مراجعه می‌کنند، آثار انتشارات معروف و بزرگ را جستجو می‌کنند و کتاب مورد نیاز خود را از این طریق می‌خرند.

این ایراد وقتی در دوره قبل مطرح شد، دوستان متولی برگزاری نمایشگاه مجازی با پذیرش این مشکل، قول دادند که تمهیدهایی بیاندیشند که مواجهه تصادفی با کتاب‌های همه ناشران در نمایشگاه مجازی مقدور باشد اما گذشته از اینکه این امر چگونه مقدور خواهد شد؟ آیا بر فرض، صرف مشاهده رندمی هزاران کتاب می‌تواند این نیاز را بر طرف کند؟ و اصلا چه تمهیدی برای این امر در نظر دارند؟ وعده شان چه شد؟

او با بیان اینکه نمایشگاه کتاب همواره نه تنها برای کتابفروشی‌ها، بلکه برای ناشران هم‌ مضر بوده است، توضیح داد: زمانی که نمایشگاه حضوری کتاب برگزار می‌شد، بعد از برگزاری آن حدود ۴ ماه صنعت نشر کشور می‌خوابید؛ زیرا دیگر مخاطب و مشتری وجود نداشت و مخاطبان فکر می‌کردند کتاب‌های مورد نظرشان را از نمایشگاه تهیه کرده‌اند یا وظیفه فرهنگی‌شان را انجام داده‌اند. ناشران هم بعضا دلشان خوش بود که مقداری نقدینگی در اختیار دارند تا با آن کتاب‌های بعدی خود را منتشر کنند. پس ضربه نمایشگاه چه به صورت حضوری و چه مجازی شامل حال به ناشران و کتابفروشی‌ها می‌شود. برای مقابله با این اتفاق مثلا طرح‌های فصلی برگزار می‌کنند و حتی پیشنهادی مطرح شده است مبنی بر اینکه کتابفروشی‌ها هم بتوانند در نمایشگاه مجازی، کتاب عرضه کنند که من نمی‌دانم در این صورت با مقوله موسوم به قاچاق کتاب چه برخوردی خواهند داشت. ضمن آنکه هر کتابفروشی هم در نمایشگاه مجازی کتاب باز خدمت و سودرسانی به ناشران بزرگ را مضاعف می کند.

بهرامی در پایان خاطرنشان کرد: به نظرم انتقاد کتابفروشی‌ها در این مورد کاملا به حق است اما جهان در حال تحول است و تبعا کتابفروشی‌ها حتی اگر نمایشگاه مجازی کتاب هم‌ برگزار نشود، در مخاطره جدی فروشگاه‌های مجازی قرار دارند و باید فکری به حال خود کنند، اما در کنار این واقعیت این پرسش هم باقی می‌ماند که این‌ تغییرات جهانی و تحولات تجاری با بخش دولتی ما چه ارتباطی دارد؟‌ مگر بخش دولتی ما کاسب است، تاجر است یا کتابفروش است که برای پنهان کردن اینکه ایده‌ای برای مواجهه با شرایط امروزه ندارد، خودش هم رقیب سایت‌های اینترنتی و کتابفروشی‌ها می‌شود؟ در پایان باید به این نکته تاکید کنم که عقلا، منطقا، قانونا و شرعا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صلاحیت برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب را ندارد اما مانند سایر امور مشابه، این کارها را نیز انجام می‌دهند، زیرا وقتی قدرت و ثروت با هم تداخل پیدا کنند، عدالت و حقیقت زیر پا له می‌شود.

ندا زنگینه

بیشتر بخوانید:

نمایشگاه مجازی کتاب برای ناشران مفید و برای کتابفروشان خسارت است/ دردسرهای فراوان با پُست

ویرایش نشدن داده‌های خانه کتاب مشکل‌سازست/ حیات ناشران در گروِ حیات کتابفروشی

در نمایشگاه مجازی کتاب در حق ناشران کوچک‌تر جفا می‌شود/ طرح چند پیشنهاد

محدودیت ۲۴ ساعته ناشران برای ارسال بسته را لغو کنند/ ناهماهنگی در سامانه پست

انتهای پیام/

هنوز دیدگاهی منتشر نشده است